Starożytne miasta greckie w Azji Mniejszej‎ (50 stron) Strony w kategorii „Miasta starożytnej Grecji” Poniżej wyświetlono 122 spośród wszystkich 122 stron tej kategorii. Początki miasta sięgają Grecji archaicznej. Najwcześniej wykształciły się miasta w Azji Mniejszej, gdzie przy ich powstaniu odgrywały rolę inne czynniki niż w Grecji właściwej. Ważną rolę odgrywała tu chęć zabezpieczenia się przed wrogą ludnością z zaplecza. W Grecji miasta początkowo miało charakter rolniczy. Galia Przedalpejska), wypierając stamtąd Etrusków i wchodząc w konflikt z republiką rzymską (w 390 p.n.e. złupili samo miasto Rzym). W 279 p.n.e. Celtowie spustoszyli Macedonię i północną Grecję, a części z najeźdźców udało się przeprawić do Azji i osiedlić w centralnej Anatolii, gdzie znani byli pod nazwą Galatów. Ponadto Persja zaczęła nalegać na Spartę, by ta oddała jej miasta Azji Mniejszej na mocy umowy z 412 roku p.n.e. W 401 roku p.n.e. Sparta wypowiedziała Persom wojnę. Wyprawa króla spartańskiego Agezylaosa podjęta do Azji Mniejszej w 396 roku p.n.e. ukazała ogromną przewagę armii Sparty nad Persami. Amida, miasto w pd.-wsch. Turcji, nad Tygrysem: Napata: starożytne miasto nad Nilem: Babilon: starożytne miasto nad Eufratem: anbar: starożytne miasto nad Eufratem: Ugarit: starożytne miasto nad Morzem Śródziemnym: Didyma: starożytne miasto nad Morzem Egejskim: Synopa: starożytne miasto nad Morzem Czarnym: Ugarit: starożytne miasto Najpopularniejsze tłumaczenia "starożytne miasto" po albańsku: qytet i lashtë. Sprawdź przykładowe zdania, wymowę, gramatyka i słownik obrazkowy. Miasto Heraklita i Herostratesa, podpalacza świątyni Artemidy: efez: Miasto, w którym urodził się Heraklit, grecki filozof: efez: Miasto, z którego pochodził Heraklit: efez: Rodzinne miasto Heraklita, greckiego filozofa: efez: Starożytne miasto w Azji Mniejszej, kojarzone z Heraklitem: efez: Starożytne miasto, z którego pochodził Arykanda lub Arycanda – starożytne greckie miasto w Azji Mniejszej, aktualnie ruiny, najstarsze datowane na VII wiek p.n.e. Zobacz na mapie. W 334 r. p.n.e. Aleksander najechał Persję, która leżała po drugiej stronie Morza Egejskiego w Azji Mniejszej (dzisiejsza Turcja). Po trzech wyczerpujących latach działań wojennych i trzech decydujących Aleksander rozgromił armie perskie nad rzeką Tygrys i podbił potężne imperium perskie, w tym legendarne miasto Babilon… Azja Mniejsza - starożytna ziemia chrześcijańska. W związku z obchodami święta św. Andrzeja Apostoła Benedykt XVI udaje się do Turcji, tzn. odbywa swą pierwszą podróż do Azji. Większość terytorium tego kraju znajduje się w Azji Mniejszej - to olbrzymi półwysep między Morzem Czarnym a Morzem Śródziemnym, oddzielony od hhL9XLt. For faster navigation, this Iframe is preloading the Wikiwand page for Sardes. Connected to: {{:: Z Wikipedii, wolnej encyklopedii {{bottomLinkPreText}} {{bottomLinkText}} This page is based on a Wikipedia article written by contributors (read/edit). Text is available under the CC BY-SA license; additional terms may apply. Images, videos and audio are available under their respective licenses. Please click Add in the dialog above Please click Allow in the top-left corner, then click Install Now in the dialog Please click Open in the download dialog, then click Install Please click the "Downloads" icon in the Safari toolbar, open the first download in the list, then click Install {{::$ Efez ( – to jedno z 12 miast starożytnych prawdopodobnie najlepiej zachowanych w basenie Morza Śródziemnego. Leżało w Azji Mniejszej, przy ujściu rzeki Kaystros do Morza Egejskiego na terenie obecnej Turcji. Zgodnie z legendą założycielem miasta był Androklos, syn ateńskiego króla Kordusa. Należy pamiętać, że w czasach antycznych Efez położony był znacznie bliżej linii brzegowej, która poprzez wieki oddaliła się od miasta. Miasto zostało założone najprawdopodobniej w IX w. Dzięki korzystnemu położeniu geograficznemu na wybrzeżu Morza Egejskiego, u ujścia rzeki, Efez rozwinął się jako miasto portowe i ośrodek handlowy. Dodatkowo pobliskie sanktuarium bogini Cybele, a następnie Artemidy przyciągało tłumy pielgrzymów już w 800 roku W VII wieku miasto zostało zniszczone podczas najazdu Kimmerów. Około 560 roku Efez został zdobyty przez króla Lidii Krezusa, który je odbudował. Krezus zbudował tu świątynię Artemidy, która została później uznana przez Greków za jeden z siedmiu cudów świata. Artemida była czczona zarówno jako Bogini-Matka (jej słynny posąg w Efezie przedstawiał kobietę o niezliczonych piersiach) jak i Wieczna Dziewica. O sile tego kultu przekonali się w I wieku pierwsi chrześcijanie, kiedy to o mały włos nie doszło do zlinczowania apostoła Pawła. W 546 roku po zwycięstwie Cyrusa Wielkiego Efez przeszedł pod panowanie perskie. W tym czasie tu się urodził i mieszkał filozof Heraklit oraz malarz Parrazjos. Po Persach przybył do Efezu Aleksander Wielki, a po jego śmierci osiadł tu jeden z jego generałów – Lizymach, który przeniósł je (ok. 2,5 km w kierunku południowo-zachodnim) do doliny pomiędzy wzgórzami Coressus a Pion, budując nowy port i mury obronne. Lizymach zmienił też nazwę miasta na Arsineia, która przetrwała do 281 roku Nowa lokalizacja miasta związana była z trwającym nieustannie procesem zamulania portu osadami niesionymi przez rzekę (pierwsze próby ratowania portu były podjęte jeszcze przez króla Attalosa II). W 133 roku po śmierci króla Pergamonu Attalosa III, na mocy pozostawionego testamentu, Efez wraz z całym królestwem pergamońskim, przeszedł pod panowanie imperium rzymskiego. W czasach rzymskich Efez stał się stolicą prowincji Azja Mniejsza, a liczba mieszkańców osiągnęła 250 tysięcy. Był to kolejny okres rozwoju miasta. Jednak rosnące podatki doprowadziły w 88 roku do powstania przeciwko Rzymianom, podczas wojny Mitrydatesa VI Eupatora z Rzymem. Efez był również ważnym miejscem dla chrześcijan. Tutaj powstała jedna z pierwszych wspólnot chrześcijańskich w Azji Mniejszej, sam św. Paweł mieszkał w Efezie przez trzy lata, a biskupem był św. Jan, mieszkający tu z Maryją, którą miał pod opieką. Na wzgórzu Coressus (Słowiczym), w powyżej ruin Efezu, znajduje się niewielka kapliczka wybudowana na fundamentach domu, w którym, zgodnie z legendą, zamieszkała Maria (Dom Marii Dziewicy). Po edykcie cesarza Teodozjusza z 381 zamknięto świątynię Artemidy a chrześcijaństwo stało się religią dominującą. Niestety miasto zbliżało się do kresu swej prosperity. Zniszczenia spowodowane najazdem Gotów w 263 roku oraz coraz silniejsze zamulanie się ujścia rzeki zapoczątkowały stopniowy upadek miasta. Morze odsuwało się coraz dalej a wąski kanał, który łączył je z portem w czasach bizantyjskich już nie nadawał się do użytku. Bez dostępu do morza miasto straciło swoje znaczenie jako ośrodek handlowy a na skutek zabagnienia portu miasto stało się miejscem niezdrowym (malaria). W VI wieku mieszkańcy przenieśli się na pobliskie wzgórze Ayasuluk. Dzisiaj w tym miejscu znajduje się miasto Selcuk. Materiał naniesiony przez rzekę Kaystros powiększył dolinę o około 5,0 km w stosunku do położenia linii brzegowej w czasach rozkwitu starożytnego miasta. W 614 roku miasto zostało częściowo zburzone przez trzęsienia ziemi. W latach 395-1071 Efez był częścią cesarstwa bizantyjskiego. Pomimo odgrywania coraz mniejszej roli, w 431 roku był on miejscem trzeciego Soboru powszechnego w sprawie nestorianizmu. Na Soborze efeskim potwierdzono dogmatyczny tytuł Maryi jako Bogarodzicy (Theotokos). A w 449 roku odbył się w Efezie synod lub sobór zbójecki, zwany tak ze względu na przebieg. W latach 654-655, a później w 700-716 miasto najechali Arabowie, co przyśpieszyło proces degradacji Efezu. Kiedy Turcy Seldżuccy zdobyli Efez w 1090 roku, był on małą wioską. W 1426 roku została ona zajęta przez Turków osmańskich. W XV wieku Efez został całkowicie opuszczony. Pierwsze prace wykopaliskowe finansowane były przez British Museum z Londynu, zostały rozpoczęte w latach 1859-74 przez inżyniera Johna Turtle’a Wooda. W wyniku prowadzonych prac do dnia dzisiejszego zostały odsłonięte i częściowo zrekonstruowane zabytki starożytnego miasta. Obecnie jest to teren odwiedzany przez wielu turystów a ruiny Efezu należą do najlepiej zachowanych starożytnych zespołów miejskich. Do ruin miasta prowadzą dwa wejścia: jedno od strony portu, drugie przez zbudowaną w na polecenie cesarza Wespazjana bramę w murach miejskich z czasów Lizymacha. Z bramy zachowały się tylko fragmenty. Najważniejsze zabytki miasta poczynając od bramy Wespazjana to : – W pobliżu wejścia widoczne są pozostałości łaźni Variusa zbudowanej w II wieku oraz ruiny miejskiej agory z zachowanymi fragmentami bazyliki. Wcześniej, do IV wieku, w tym miejscu znajdował się cmentarz, przez który prowadziła święta droga. – Odeon zbudowany w II wieku przez Vediusa Antoniusa i jego żonę Flawię Papionę. Jest to niewielki teatr mieszczący na widowni 1500 – 2000 osób. Odbywały się w nim koncerty i spotkania rady miasta. Przy schodach pomiędzy siedzeniami w najniżej położonych rzędach zachowały się ozdobne lwie łapy. Badania wskazują, że odeon posiadał drewniane zadaszenie chroniące przed promieniami słońca i opadami deszczu. – Prytanejon – budynek rady miejskiej zbudowany w I wieku, podczas sprawowania władzy przez Oktawiana Augusta, przebudowany w III wieku. Był to budynek poprzedzony dziedzińcem otoczonym portykami. Na dziedzińcu palił się wieczny ogień, którym opiekowali się kapłani Kureci. Było to też miejsce poświęcone bogini Artemidzie, której posąg znaleziony na terenie wykopalisk prowadzonych w tym miejscu, znajduje się obecnie w muzeum w Selcuk. Z budynku prytanejonu zachowały się tylko nieliczne elementy, np. pojedyncze kolumny z fragmentem belkowania, łuk nad przejściem. – Droga Kuretów będąca częścią świętej drogi wiodącej do Świątyni Artemidy, prowadzi od budynku odeonu w kierunku Biblioteki Celsusa. Zgodnie z tradycją przechodziła tędy procesja kapłanów Kuretów niosących drewno do podtrzymywania świętego ognia. Wzdłuż drogi zachowały się liczne pomniki. Widoczny jest też nadal system kanalizacyjny. Przy drodze archeologowie odnaleźli komnatę grobową datowaną na I wiek. Grobowiec, w którym pochowano młodą kobietę nazwano „Oktagonem”. – Świątynia Domicjana, zbudowana w latach sprawowania władzy przez cesarza, należała do największych w mieście. Mieściła się na Placu Domicjana. Świątynia została zbudowana na wysokiej krepidomie z 8 stopniami. Sam budynek miał formę peripterosu z 8 kolumnami od frontu i 13 przy elewacjach bocznych. Przed nią, na dwumetrowym postumencie, ustawiono wysoki na 5 metrów pomnik cesarza Domicjana. Po zamordowaniu Domicjana, zgodnie z uchwałą senatu, zniszczono większość jego posągów i obiektów z nim związanych, sam zaś gmach poświęcono ojcu Domicjana – Wespazjanowi. Pozostałości świątyni znajdującej się w Efezie należą do nielicznych, zachowanych śladów związanych z jego imieniem. – Fontanna Pollia zbudowana w 97 roku przez Sextiliusa Pollio. Zasilana była z akweduktu doprowadzającego wodę na agorę. Ścianę basenu fontanny zdobiła grupowa rzeźba przedstawiającą spotkanie Odyseusza z Polifemem. Rzeźba jest starsza od fontanny. Początkowo była umieszczona w świątyni Izydy, obecnie wystawiana jest w Muzeum Archeologicznym Efezu w Selcuk. Na terenie wykopalisk znajduje się zrekonstruowany łuk fontanny – Monument Memmiusa, zbudowany dla upamiętnienia dyktatora Sulli i Gajusa Memmiusa, budowniczego akweduktu zaopatrującego Efez w wodę. Monument zbudowano na podwyższeniu z kilku stopni, na planie kwadratu. W narożach budowli ustawiono cztery masywne filary, które połączono łukami tworząc formę przypominająca baldachim. Całość wieńczyła attyka ozdobiona rytmicznie rozmieszczonymi niszami, w których umieszczono rzeźby. Na terenie wykopalisk eksponowane są pozostałości tego pomnika. Cztery kolumny znajdujące się w pobliżu pomnika, to pozostałości fontanny z okresu hellenistycznego. – Brama Herkulesa zbudowana na przełomie IV i V wieku nad Drogą Kuretów, w pobliżu monumentu Memmiusa. Była to dwupoziomowa konstrukcja. Zachowane filary, ozdobione reliefami z wyobrażeniem Herkulesa pochodzą ze starszej bramy, zbudowanej w II wieku najprawdopodobniej w pobliżu bramy wjazdowej do miasta. Brama ta miała uniemożliwić wjazd większych pojazdów. Oprócz filarów zachował się także fragment reliefu przedstawiający Nike. – Fontanna Trajana, zbudowana na początku II wieku dla upamiętnienia cesarza Trajana. To dwukondygnacyjne, wysokie (całość miała ok. 12,0 m wysokości) nimfeum z trzech stron otaczało basen z wodą. W niszach, pomiędzy kolumnami umieszczono posągi. Przedstawiały one rodzinę władcy, Afrodytę, Dionizosa. Posąg władcy, naturalnej wielkości, zdobił elewację frontową a spod jego stóp wypływała woda. Odnalezione fragmenty rzeźb (z posągu Trajana zachowała się tylko stopa) są wystawione w muzeum a na terenie wykopalisk znajduje się częściowo zrekonstruowana budowla. – Domy na tarasach, należały do bogatszych mieszkańców Efezu. Najstarsze z nich zostały zbudowane na początku I wieku. Największy rozkwit tej dzielnicy przypada na II – IV wiek. W późniejszych stuleciach stopniowo zabudowa została zaniedbana. Ostatnie domy zostały opuszczone w połowie VII wieku. Były to typowe domy z pomieszczeniami rozmieszczonymi wokół wewnętrznego dziedzińca, atrium, otoczonego perystylem. Ogrzewane centralnie systemami zwanymi hypocaustum, zaopatrywane w wodę z niewielkich domowych fontann, ozdobione różnobarwnym marmurem, mozaikami, freskami często o tematyce mitologicznej. W niektórych domach, na parterze mieściły się sklepy. Odkryte wśród ruin przedmioty codziennego użytku, wyposażenia pomieszczeń, mozaiki i freski są eksponowane w muzeum w Selcuk. – Świątynia Hadriana, zbudowana w porządku korynckim w II wieku dla uczczenia cesarza Hadriana. Cellę i poprzedzający ją niewielki pronaos przykrywał dwuspadowy dach podparty od frontu czterema kolumnami. Środkowe kolumny spinał łuk poniżej którego, nad wejściem do świątyni umieszczono płaskorzeźbę przedstawiającą najprawdopodobniej Meduzę. Fryz w przedsionku, ozdobiony płaskorzeźbami dodano podczas odbudowy świątyni przeprowadzonej w IV wieku. Przedstawione na nim sceny obrazują mity, które opowiadają o losach herosów i bogów. Przedstawione tam postacie to np. legendarny założyciel Efezu, Androklos, Herakles, Tezeusz, Persefona, Amazonki, Dionizos a także cesarz Teodozjusz I, jego żona i syn Arkadiusz obok Ateny. Przed świątynią, na postumentach, znajdowały się posągi cesarzy: Dioklecjana, Konstancjusza, Maksymiana, Galeriusza. – Łaźnie Scholastyki, typowe termy rzymskie, zbudowane w I wieku, odnowione zostały w V wieku przez kobietę o imieniu Scholastyka, której posąg (bez głowy) nadal znajduje się na tarasie, przy wejściu do łaźni. Termy sąsiadują z latrynami dla mężczyzn (latryny dla kobiet były zlokalizowane w innej części miasta), tworząc kompleks budynków służących mieszkańcom miasta. – Latryny dla mężczyzn, zlokalizowano na wschód od łaźni Scholastyki. Budowę ich wiąże się w otwarciem garbarni pod koniec I wieku, podczas sprawowania władzy przez cesarza Wespazjana (z moczu uzyskiwano produkty wykorzystywane podczas garbowania skór). Był to częściowo zadaszony budynek z basenem w centralnej części. Dach podpierały kolumny a ściany zdobiły marmurowe płyty. We wnętrzu umieszczono posągi z brązu. Pod ścianami umieszczono marmurowe płyty z otworami. Latryny zaopatrzone były w system kanalizacyjny, przez który przepływająca woda spłukiwała odchody zbierane w specjalnym basenie. – W sąsiedztwie łaźni, naprzeciw Biblioteki Celsusa odkryto ruiny budynku, który uznano za dom publiczny. Obecnie zaczynają przeważać poglądy, że był to prywatny, piętrowy budynek mieszkalny. Zbudowany został w IV wieku. Pomieszczenia rozplanowano wokół wewnętrznego dziedzińca o wymiarach 20,5 x 20,5 m. Wnętrza ozdobiono mozaikami, freskami. Podczas prac wykopaliskowych prowadzonych w tym rejonie znaleziono figurkę Priapa eksponowaną w muzeum w Selcuk. – Ulica Marmurowa, prowadzi od biblioteki Celsusa, wzdłuż handlowej agory, w kierunku teatru. Jest to wykładany marmurowymi płytami odcinek Świętej Drogi, która prowadziła aż do Świątyni Artemidy. Zachowany fragment został przebudowany w V wieku. Widoczne wzdłuż drogi kanały ściekowe umieszczono poniżej poziomu ulicy. Uwagę zwraca relief na jednej z płyt ulicy, przedstawiający głowę kobiety i lewą stopę. Najprawdopodobniej była to reklama domu publicznego. – Biblioteka Celsusa zbudowana w II wieku przed naszą erą, która w swoim czasie była jedną z największych w świecie antycznym. Dwupiętrowa fasada biblioteki została zrekonstruowana przez archeologów. Jest ozdobiona posągami czterech cnót: mądrości (Sophia), charakteru (Arete), myśli (Ennoia) oraz wiedzy (Episteme). Bibliotekę ufundował konsul Tiberius Iulius Aquila ku czci prokonsula prowincji, a jednocześnie własnego ojca – Tiberiusa Iuliusa Celsusa. W czasach antycznych biblioteka mieściła około 12 tysięcy zwojów, umieszczonych w niszach ściennych. Zwoje były chronione przed wilgocią i zmianami temperatury poprzez system podwójnych ścian, pomiędzy którymi znajdował się jeden metr odstępu, zapewniający bibliotece warstwę izolacyjną. – Brama Mazeusa i Mitridiusza, znajduje się w sąsiedztwie biblioteki Celsusa i agory handlowej. Została zbudowana przez Mazeusa i Mitrydatesa w formie trójprzelotowego łuku triumfalnego i dedykowana cesarzowi Augustowi, jego żonie Liwii, córce Julii i Agrypie. Od strony agory, na bramie zachował się napis z czasów rzymskich – „ci, którzy tu sikają”. – Agora handlowa początkowo zajmowała plac o wymiarach około 110 x 110 m. Odnowiona przez Karakallę, na początku III wieku została nieco pomniejszona. Otaczała ją stoa, z trzech stron parterowa i piętrowa na czwartym boku. Wewnątrz mieściły się sklepy i magazyny. Na środku placu umieszczono zegary: wodny i słoneczny. – Wielki Teatr mieszczący się przy zbiegu ulicy Marmurowej i drogi Arkadyjskiej został wkomponowany w zbocze góry Pion (Panaır). Budowę teatru rozpoczęto podczas sprawowania władzy przez Lizymacha w III wieku Z tego okresu zachowała się orchestra i w prawie niezmienionym układzie widownia , którą nieco zmodyfikowano podczas odbudowy przeprowadzonej przez Klaudiusza i Trajana. Największe zmiany zostały wprowadzone w konstrukcji sceny, którą powiększono i obniżono do wysokości 2,7 m nad poziom orchestry. Do sceny z dwóch boków dobudowano rampy a w głębi zbudowano budynek sceniczny – skene. Pierwsze i drugie piętro fasady zbudowano podczas panowania Nerona a trzecie dopiero pod rządami Septymiusza Sewera. Fasadę sceny ozdobiono kolumnami i niszami, w których umieszczono rzeźby. Rzymskim elementem są także sklepienia nad wejściami do teatru. Widownia teatru została podzielona diazomatami na trzy części, promieniście rozmieszczone przejścia wprowadzają podział na 12 sektorów. W półkolu o promieniu 154,0 m i wysokości 38,0 m przygotowano miejsca dla 24 tysięcy widzów. Na galerii były dodatkowe miejsca dla około 1000 osób. Był to jeden z największych teatrów Jonii, który i w naszych czasach gromadzi publiczność podczas corocznych Efeskich Festiwali Muzycznych. – Droga Arkadiusza nazywana też Arkadyjską albo drogą portową, prowadzi od teatru w kierunku portu. Jej nazwa związana jest z imieniem cesarza Arkadiusza, który doprowadził do jej odbudowy. Jak wynika z inskrypcji odkrytych w teatrze, ulica była oświetlona dwoma rzędami pochodni. Pod kolumnadą, wzdłuż obu stron ulicy znajdowały się sklepy. Pod mozaiką nawierzchni znajdował się system kanalizacyjny. Na zachowanych korynckich kolumnach odnaleziono inskrypcje, z których wynika, że na nich umieszczono rzeźby przedstawiające czterech Ewangelistów. W pobliżu portu znajdowało się nimfeum. – Kościół Marii Panny. W II wieku, w pobliżu portu wybudowano bazylikę. Było to miejsce handlu o wygodnej lokalizacji dla przypływających do portu kupców. Po uznaniu chrześcijaństwa za religię państwową, bazylikę przebudowano na kościół. Była to trójnawowa budowla o długości 265,0 m i szerokości 90,0 m. Kościół Marii Panny był miejscem obrad soboru Efeskiego. – Stadion został zbudowany w I wieku, podczas sprawowania władzy przez Nerona. Obiekt miał wymiary 228,0 x 38,0 m i służył jako miejsce zawodów sportowych. Reliefy rozmieszczone wzdłuż ulicy Marmurowej przedstawiają wyścigi, walki gladiatorów i zawody atletyczne, które najprawdopodobniej odbywały się w tym miejscu. W czasach bizantyjskich obiekt został częściowo rozebrany, a materiał wykorzystano przy budowie zamku w Selçuk. Mimo że niewiele zostało z tej budowli, corocznie wiosną, odbywają się w tym miejscu zapasy wielbłądów. W pobliżu stadionu znajdują się pozostałości gimnazjonu zbudowanego przez Vediusza Antoniusza w połowie II wieku. Z odnalezionych inskrypcji wynika, że budowla była poświęcona Artemidzie i Antoniniusowi Piusowi, którego pomnik znajdował się w centralnej części budowli. – W Efezie znajdowała się słynna świątynia Artemidy (uznawana za jeden z siedmiu cudów świata), ale nie przetrwała ona do naszych czasów. Jej pozostałości znajdują się po drugiej stronie szosy łączącej Selcuk z Kusadasi. Z powodu ciągle trwających prac archeologicznych i renowacyjnych może zdarzyć się sytuacja, w której niektóre zabytki będą chwilowo niedostępne dla zwiedzających. Godziny otwarcia w sezonie letnim to rano do po południu. Zdjęcia wykonano w lipcu 2011 roku. Starożytność to okres obejmujący ponad 3 tysiące lat. W tym czasie na całym globie powstało wiele wspaniałych miast. Najciekawsze są te miejsca, które pełniły nie tylko rolę ośrodka miejskiego, ale ich mieszkańcy dominowali nad okolicznym terytorium politycznie i kulturowo. W poniższym tekście chciałabym zaproponować zestawienie 10 największych miast szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o starożytności. Miasta starożytne – jak o nich pisać? Rola miast w różnych cywilizacjach W zależności od tego, gdzie powstały miasta i jaka była miejscowa kultura pełniły one różną rolę. W starożytnej Grecji miasta były ośrodkami państwowymi. Ich ludność i obszar można poszerzyć o terytoria, nad którymi rada lub król mieli władzę. Dotyczy to też miast, które powstały na kolonizowanych wybrzeżach Azji Mniejszej czy Afryki Północnej. Miasta greckie nie były tak gigantyczne jak np. niektóre na Bliskim Wschodzie. Jednak ich rola jako niezależnych ośrodków była dużo większa. Jak wspomniałam, w przypadku greckich miast może być doliczona powierzchnia obszaru wokół takiej Polis. (Tomlinson R., 1996: s. 2) W scentralizowanych państwach, takich jak Egipt czy Persja rola miast bardziej wiązała się z ekonomią i kulturą niż z polityką. Możemy mieć problemy z określeniem roli miast, które do niedawna były uważane za zaginione. Czasami archeologom uda się zidentyfikować wykopany ośrodek z opisami źródłowymi. Czasem jednak niewiele wiemy o tym co się działo wokół. Mimo to wykopaliska wskazują na potęgę i bogactwo takiego miasta. Ludność starożytnych miast Starożytne miasta nie były ludne w porównaniu ze współczesnymi ośrodkami. Ludzka populacja w ogóle była mniejsza aż do czasów nowożytnych. W dodatku wielu ludzi mieszkało na wsiach lub w rozproszonych mniejszych osadach. Dlatego trudno jest znaleźć wiele miast, których populacja przekraczałaby 500 tys. osób. Warto dodać, że nasze wyliczenia są najczęściej szacunkowe. Rzadko mamy dokumenty potwierdzające liczbę ludności. Trzeba też wziąć pod uwagę, że niektóre miejsca przechodziły przez różne fazy rozwoju na przestrzeni np. tysiąca lat. Trudno jest ocenić populację wyłącznie na podstawie wykopalisk. Można tylko spekulować jak dużą populację miały zaginione miasta lub te, które uległy całkowitemu przekształceniu. Najciekawsze jest to, że historycy i archeolodzy też nie są co do tego zgodni. Wszystko zależy od metody badania i przekonań badającego. Opisując 10 największych miast starożytności biorę to wszystko pod uwagę. Ośrodki te są ogromne w porównaniu z innymi miastami w tej samej okolicy i epoce. Dla każdego miasta będę się starała wybierać taki okres, w którym było najbardziej rozległe. Żeby nie ulec urokowi 10 najpiękniejszych miast starożytności i nie pomylić objętości ze sławą, wyznacznikiem będzie dla mnie liczba ludności i (okazjonalnie) powierzchnia. 10 największych miast starożytności Jerycho – starożytne, a nawet prehistoryczne miasto, uważane za najstarsze miasto świata. Pierwsze ślady osiadłego trybu życia na tym terenie pochodzą sprzed 9 tysięcy lat. Jego populację w okresie świetności badacze oceniali na 1000-2000 ludzi. Biorąc pod uwagę, że powstało w VII tysiącleciu przed naszą erą, jest to zupełnie imponująca liczba. Na pewno przybywającym do niego mieszkańcom okolicznych osad musiało się wydawać ogromne. (miasta bliskowschodnie opisuję głównie na podst.: Zabłocka J., 1982) Ur –Powstało około 3800 roku na terenie dzisiejszego Iraku. Zalicza się do 10 najstarszych miast świata. Według opisu biblijnego z niego pochodził Abraham – fundator trzech największych religii monoteistycznych. Jak większość miast w tym zestawieniu jego wielkość określamy porównując ludność i obszar z innymi współczesnymi mu ośrodkami. Około 2100 roku miało liczyć 100 tys. ludzi. Miejsca, które mogły się z nim równać były w tym czasie nieliczne. Xi'an – Dla niektórych najciekawsze są te miasta, o których jeszcze nie słyszeli. W Polsce mało znamy starożytność cywilizacji Chin. Tymczasem jest to jedna z najstarszych i najludniejszych cywilizacji świata. Xi'an (w momencie powstania w czasach dynastii Zhou/Czou nazywane Haojing) to jedno z najstarszych miast na terytorium dzisiejszych Chin. W wielu zestawieniach jest zaliczane do 10 największych miast starożytności. Jego populację ocenia się na 100 tysięcy osób w XI w. W., 1974: s. 32-33) Babilon –pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z XXIII w. ale szczyt potęgi przypada na okres panowania Hammurabiego (1792-1750 W okresie największej świetności populacja wynosiła 60 tys. ludzi. Miasto zachwycało nie tylko liczbą mieszkańców, ale przede wszystkim wspaniałymi budowlami. To tutaj powstały w VII w. zaginione później ogrody Semiramidy. Ktezyfon – Do dziś budzi podziw nie tylko liczebność, ale ogromna powierzchnia miasta, które w okresie największej świetności obejmowało ponad 30 km kwadratowych. Założone zostało przez Partów jako zimowa stolica imperium w II w. Teotihuacan – można je nazwać meksykańskim Rzymem. Nie znamy dokładnej daty jego założenia. Według legend zrobili to olbrzymi. Wykopaliska wskazują na osadnictwo co najmniej od 600 r. Należało do największych miast starożytnego Meksyku. Miejsca wokół miasta dostarczały głównego jego bogactwa – obsydianu. Poza tym było to miejsce pielgrzymek. Szacuje się, że mieszkało tu około 200 tys. ludzi. (Davies N., 1990: Kartagina – Założona w IX w. przez Fenicjan, w III w. przeżywała okres największej świetności. Jej populacja sięgała wówczas 500 tys. Nie jest przesadą nazwanie jej jednym z 10 największych miast starożytności. Rzymianie tak bardzo obawiali się jej potęgi, że postanowili zgładzić miasto po długim okresie wojen z Fenicjanami. Na jego miejscu powstała rzymska kolonia. Najciekawsze zabytki fenickiego okresu miasta są więc dla nas bezpowrotnie zaginione. Rzym – starożytność nie zna chyba większego ośrodka niż Rzym. W każdym razie na pewno żaden ośrodek nie był tak potężny w basenie Morza Śródziemnego. Między rokiem 1 a 200 zamieszkiwało go około miliona osób. W szczytowym okresie mogło być ich nawet więcej. Miasto było nie tylko liczne, ale monumentalne. Gigantyczne budowle, takie jak stojące do dziś Koloseum, wywierały wielkie wrażenie na mieszkańcach i przybyszach. (Tomlinson R.: s. 147-175) Aleksandria – trzeba ją zaliczyć nie tylko do największych, ale do 10 najpiękniejszych miast starożytności. Założona na miejscu dawnej wioski egipskiej Rhacotis. Powstała na cześć Aleksandra Wielkiego i stała się ośrodkiem kultury, nauki oraz nowych idei dla całego starożytnego świata. W II w. ludność sięgnęła około miliona osób. Najciekawsze jest to, że również dziś jest to jedno z najludniejszych miast Egiptu. W toku rozwoju miasta powstały tu ważne ośrodki naukowe. Przede wszystkim miejsca takie jak Biblioteka Aleksandryjska. Niestety od jej spalenia w IV w. n. e. liczne rękopisy, które się tu znajdowały są do dziś zaginione i wiemy o nich tylko z wzmianek w innych dziełach. (Tomlinson R.: s. 97-111) Konstantynopol – Można powiedzieć, że jest to nie tylko jedno z 10 największych miast starożytności, ale ostatnie wielkie miasto tego okresu. Powstało jako stolica Cesarstwa Rzymskiego w latach 330-395 Od 395 do zdobycia przez Turków w 1453 było stolicą Cesarstwa Wschodniorzymskiego, a do 1922 roku stolicą Imperium Osmańskiego. Jest więc również metropolią średniowieczną i współczesną. Około 500 roku Konstantynopol liczył 500 tys. ludności, a według niektórych badaczy populacja mogła sięgać nawet miliona. Poza tym był głównym ośrodkiem politycznym i kulturowym dla ogromnego obszaru wschodniej części Morza Śródziemnego i Azji Mniejszej. (Tomlinson R.: s. 216-223) Miasta i państwa Miasta Bliskiego Wschodu Istnieje kilka kryteriów, według których określa się wielkość miasta. Ich powierzchnia może być rozległa, ale większość będą zajmować monumentalne budowle. Tym charakteryzowały się miasta w starożytnym Rzymie. Z kolei miasta, których terytorium nie jest specjalnie rozległe, ale w których mieszka dużo osób były typowe dla Bliskiego Wschodu. Jednym z ciekawych przykładów mogą być miasto Shibam w Jemenie, zwane „Manhattanem pustyni”. Stosunkowo nieduży obszar zajmują wielopiętrowe budynki (niektóre do 11 kondygnacji). Miasto liczy sobie 2500 lat i jest najstarszym tego typu skupiskiem miejskim na świecie. Oczywiście to nie jedyny sposób budowania na Bliskim Wschodzie. Zaginione miasta, które odkryto ponownie w trakcie prac archeologicznych mają najczęściej formę fortecy. Z gęstą zabudową w środku i polami znajdującymi się za murem miejskim. Charakterystyczna dla miast Bliskiego Wschodu jest murowana zabudowa. Glina, wymieszana ze słomą lub trawą była formowana w cegły i suszona na słońcu. Niektóre starożytne miejsca miały domy z kamienia. Drewno było materiałem trudniej dostępnym, w przeciwieństwie do północnej Eurazji, gdzie stanowiło główny budulec. Hagia Sophia na rycinie Wilhelma Salzenberga. Od powstania w latach 532-37 XVI wieku była największym kościołem (później meczetem) na świecie - fot. domena publiczna Wśród 10 największych miast starożytności umieściłam Babilon, który był nie tylko wielkim miastem, ale wręcz legendarnym. W jego zabudowie dominują trzykondygnacyjne budynki mieszkalne, z płaskimi dachami, na których również toczyło się życie prywatne mieszkańców. Najciekawsze miejsca na starożytnym Bliskim Wschodzie to stolice wielkich władców, takich jak babiloński Hammurabi czy perski Kserkses. Poleis – miejsca władzy i ośrodki kultury Wygląd miast-państw greckich różni się znacząco od metropolii władców bliskowschodnich. Przede wszystkim są one ośrodkami władzy dla całej okolicy. To nie są stolice wielkich imperiów, ale autonomiczne ośrodki, często dumne ze swojej wyjątkowości i niezależności. Mało kto zdaje sobie sprawę, ale Ateny można zaliczyć do 10 najstarszych miast świata. Struktura cywilizacji greckiej, złożonej z niewielkich, niezależnych ośrodków pozwalała rozwijać się różnym formom kultury i władzy. Najbardziej znane z miast to oczywiście Ateny i Sparta. Tak różne w podejściu do władzy i obywateli. Najciekawsze pod względem rozwoju kulturalnego były jednak miejsca takie jak Efez, Rodos czy Syrakuzy. Powstały w okresie tzw. Wielkiej Kolonizacji i skupiały szlaki handlowe oraz okoliczne kultury. To stąd pochodzili często uczeni i filozofowie. Rzym – najwspanialsze z miast? W zestawieniu 10 największych miast starożytności powyżej pisałam już o Wiecznym Mieście. Ludność każdego większego ośrodka zwykle uważa, że to ich miasto jest najwspanialsze. Jednak wielu ówczesnych obywateli rzymskich i dzisiejszych historyków zgodzi się, że Rzym stanowił jedno z najbardziej dostojnych miast w dziejach cywilizacji, jak przystało na stolicę imperium. Założone na podmokłym terytorium, początkowo skupiało się głównie na wzgórzach. Jednak Tybr stanowił nić zszywającą miasto w jedną całość. (Tomlinson R.: s. 148) W okresie największego rozkwitu jego powierzchnia nie była oszałamiająca – zaledwie 2000 hektarów. Ale właśnie dlatego budowano wzwyż. Ten obszar musiał bowiem pomieścić nawet do 2 mln mieszkańców! (por. Janicki K.) W dodatku sporą część zajmowały rozległe budowle publiczne t. j. Koloseum czy liczne fora, biblioteki i bazyliki. O jego roli decydowało jednak miejsce w starożytnym świecie, o którym świadczy znane do dziś powiedzenie „wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”. *** Niektóre z wielkich miast starożytności zachwycają i tętnią życiem do dziś, inne były przez wieki zaginione i dopiero od niedawna odkrywamy je na nowo. Wszystkie jednak świadczą o różnorodności minionych cywilizacji, które na wiele sposobów budowały swą potęgę. Autor: Ludwika Wykurz Bibliografia: Nigel Davies, The Ancient Kingdoms of Mexico. A magnificient Recreation of their art and life, Penguin Books 1990Kamil Janicki, Cesarstwo Rzymskie w liczbach. Zaskakujące dane i statystyki w: dostęp Rodziński, Historia Chin, Ossolineum 1974Richard Tomlinson, From Mycenae to Constantinople. The Evolution of the Ancient City, New York 1996Julia Zabłocka, Historia Bliskiego Wschodu w Starożytności, Ossolineum 1982 Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny? Dla 96,0% czytelników artykuł okazał się być pomocny